پێش خواردن بڵێ (بِسْمِ اللهِ). واتە: (خۆم پەنا ئەدەم )بە ناوی خوا. بەڵام ئەگەر بیرت چوو ئەوا هەركاتێ بیرت كەوتەوە بڵێ: ((بِسْمِ اللهِ أَوَّڵهُ ۆآ‌خِرَهُ)) صحيح أبي داودبرقم(3767) وأنظر صحيح الترغيب والترهيب (2/237) برقم(2107).
یان: (( بِسْمِ اللهِ فی أوَّلِهِ ۆآ‌خِڕهِ)) واتە: (خۆم پەنا ئەدەم)بە ناوی خوای گەورە لە سەرەتاو كۆتاییدا.
چونكە ئەو سەرلەنوێ دەست دەكاتەوە بە خواردن، وە ئەمەش دەبێتە ڕێگر لەوەی شەیطانی پیس بەشداری بكاتەوە لەو خواردنەی پێشتر لێی خواردوە. رواه ابن حبان في صَحيحه(5213) وصحَّحه محققّه شيعيب الأرنؤوط، وابن السني والطبراني، وصحَّحه الألباني في السلسلة الصحيحة (198).
یان پێش خواردن بڵێ: ((اللَّهُمَّ بارِكْ لَنا فيهِ وَأطعِمْنا خَيراً مِنهُ)).
واتە: خوایە بەرەكەت بڕژە بەسەرماندا لەمەدا(خێری زیادو زۆرو بەردەوام بكە)، وە لەم خواردنە چاكترمان بدەرێ (لە خواردنی بەهەشت).
بەڵام ئەگەر شیرت خواردەوە لە سەرەتادا بڵێ: (( اللّهُمَّ باڕك ڵنا فیهِ ۆزِدْنا مِنهُ)). الترمذي 5/ 506 برقم(3455) وأنظر صحيح الترمذي 2/ 158 وحسَّنه الألباني.
واتە: خوایە بەرەكەت بڕژە بە سەرماندا لەمەداو لەمەمان بۆ زیاد بكە.
چونكە هیچ شتێك نییە جێگای شیر بگرێتەوەو بری خواردن و خواردنەوە بكەوێت و برسێتی و تینویەتیش نەهێڵێت جگە لە شیر.
وە (خوای گەورە لە بەندەی خۆی ڕازی دەبێت كاتێ خواردنێك دەخوات یان خواردنەوەیەك دەخوات حەمدو سوپاسی خوای گەورەی لەسەر بكات). صحيح مسلم برقم(2734).
( وە بە دەستی ڕاستت و لە بەردەمی خۆتەوە بخۆ ). البخاري 9/458 ومسلم (2022).
(وە بەسێ پەنجەی گەورەو شایەتمان و ناوەڕاست بخۆو دوایی پێش دەست سڕین هەرسێكیان بلێسەرەوە). مسلم (2032). چونكە پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم) پێش دەست سڕین هەرسێ پەنجەكانی دەلێسایەوە.
وە (قاپەكەش بلێسەرەوەو هەرچییەكت لە دەست كەوتە خوارەوە لە پارو هەڵی بگرەوەو پاكی بكەرەوەو بیخۆو فڕێ‌ی مەدە بۆ شەیطان). مسلم (2034) .
وە (بە پێوە خواردنەوەو خواردن نەخۆیت). مسلم (2024) – (113).
بەڵام شت خواردن بەدەم ڕێگاوەو بە ڕۆیشتنەوە دروستەو هاوەڵەكان (ڕەزای خوایان لێ بێت) كردویانە. رواه الترمذي(1880) وقال: حديث حسن صحيح. وصحَّحه الألباني في المشكاة (4275)، هەرچەندە لەوانەیە(عورفەن) هەندێ ناوچە بە جوانی نەزانن.
وە (بە ڕاكشانیشەوە خواردن مەخۆ). چونكە پێغەمبەر(صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت: (( لا آكُلُ مُتَّكِئاً )) رواه البخاري (9/472).
ئیمامی الخطابي دەفەرموێت: مەبەست بە(المُتّكِيء) لێرەدا بریتییە لە دانیشتن لەسەر پارچە دۆشەك و شتی نەرم، وە مەبەستی ئەوەیە كەوا لەسەر ئەو پارچە قوماشانە دانانیشێ وەكو كەسێك بیەوێ زۆر بخوات بە ئیسراحەت، بەڵكو بە شێوەیەكی لەسەر پەلەیی دائەنیشێ و بە پێ‌ی پێویست دەخوات، ئەمە ووتەی(الخطابي)یە، وە غەیری ئەویش ئاماژە دەكەن بەوەی كە (المُتّكِيء): ئەو كەسەیە كە ڕاكشاوەو لەسەر تەنیشتی كەوتووە، والله أعلم. برِوانة رياض الصالحين(ص/265).
وە (پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم) بە سێ قوم و هەناسە ئاوی دەخواردەوە، بە جۆرێك كە دەفرەكەی دەبرد بۆ دەمی (بسم الله)ی دەكردو كە دەمی لێ بەردەدا (الحمدلله)ی دەكرد، وە بەم شێوەیە سێ بارەی دەكردەوە). أخرجه الخرائطي والطبراني في المعجم الأوسط، صحَّحه الألباني في السلسلة الصحيحة 3/272برقم(1277).
وە كە تەواو بوویت و لێ بوویتەوە بڵێ: ((ألحَمدُللهِ الَّذي أطعَمَني هذا وَرَزَقَنيهِ مِنْ غَيرِ حَولٍ مِنّي وَ لا قُوَّةٍ)). هەركەسێ ئەمە بڵێ خوا لە گوناهەكانی لەوە پێشی خۆش دەبێ. أخرجه أصحاب السنن الأربع إلا النسائي وانظر صحيح الترمذي 3/159 وصحيح سنن أبي داود 2/760 وحسَّنه الألباني في صحيح الترغيب والترهيب(2164).
واتە: هەموو سوپاس وستایشێك بۆ ئەو خوایەی كە ئەم خواردنەی دامێ‌و ڕزق و ڕۆزی دام بە بێ هیچ گۆڕان و توانایەكی خۆم.
تێبینی: فەرموودەی: ((الحَمدُللهِ الّذي أَطعَمَنا وَسَقانا وَجَعَلَنا مُسلِمينَ)) فەرموودەیەكی ضەعیفە، (بڕوانە تخریج الكلم الطیب لاپەڕە 188).
یان بڵێ: ((ألحمدُ للهِ حَمْداً كَثيراً طَيّباً مُبارَكاً فيهِ، غَير[مَكفيّ وَلا] مُوَدَّعٍ، وَلا مُستَغنىً عَنهُ رَبَّـنا)). البخاري 6/214 برقم(5458) والترمذي بلفظه 5/ 507 برقم(3456). وفي روايةٍ: (ألحَمدُللهِ الّذي كَفانا وَأروانا غيرَ مكفيّ ولا مَكفور).رواه البخاري (5459).
واتە: سوپاس و ستایش بۆ خوا، ستایشێكی زۆری پاك و خالصی پیرۆز بێ، خوای پەروەردگار پێویستی بە كەس نییەو بێ نیازە بە كەس، وە هەرگیز داوا لێ كردن و پێویستی بوون بەوەی لای ئەوە واز لێ ناهێنرێت و هەردەم نیازمان بەوە، وە بێ نیازیش نین لە سوپاس كردنی خوای گەورە.
یان بڵێ: ((ألحَمدُللهِ الَّذي أطْعَمَ وَسَقَى وَسَوَّغَهُ وَجَعَلَ لَهُ مَخْرَجاً)). رواه أبو داود(3851) وصحَّحه الألباني انظر(صحيح سنن أبي داود 2/730).
واتە: هەموو حەمدو سوپاسێك بۆ ئەو خوایەی كە خواردنی داینێ‌و تێرئاوی كردین و دابەزاندنی خواردنەكەی ئاسان كردووە لە گەرووداو دەرچەی بۆ داناوە.
یان بڵێ: ((اللَّهُمَّ أطعَمْتَ وَأسقَيتَ[وَأغنَيتَ] وَأقنَيتَ، وَهَدَيتَ وَأحيَيْتَ، فلَكَ الحَمدُ على ما أعطَيتَ)). رواه أحمد وصحَّحه الالباني في السلسلة الأحاديث الصحيحة 1/111برقم (71). وما بين المعكوفين في الكلم الطيب 1/152 برقم(190) واسناده صحيح، وأخرجه أحمد وفيه: اللهم إنك....وفيه...(واجتبيت) بدل: (وأحييت). وصحَّحه الألباني في صحيح الجامع(4768).
واتە: خوایە تۆ خواردن و خواردنەوەت داوەو ماڵا و هەموو شتێكی ترت بە بەندەكانت بەخشیوەو هیدایەتت داوەو ژیاندووتە، دە سا هەموو ستایش و سوپاسێك بۆ تۆیە لەسەر ئەوەی كە بەخشیوتە.
