پێغەمبەری خوا(صلى الله عليه وسلم) دەفەرموێت: ((مَنْ كانَ آخِرُ كَلامِهِ لآ إلهَ إلاّ اللهُ دَخَلَ الجَنةَ)).
واتە: هەركەسێك كۆتا ووتەی لە دونیادا (ڵا إلهَ إلاّ الله) بێت ئەوا دەچێتە بەهەشتەوە.
أبوداود 3/190 برقم(3116) وانظر صحيح الجامع 5/432 برقم(6479). وفي رواية: (( مَنْ كانَ آخرُ كَلامِهِ مِنَ الدنيا…)) رواه أبوداود(3116) والحاكم 1/351، وحسَّنه الألباني في إرواء الغليل برقم(687). ورواه مسلم بلفظ: (( لَقِّنوُا مَوتاكُم لا إلهَ إلاّ الله)) مسلم 6/219 عن أبى سعيد وفى رواية عن أبي هريرة. وابن حبان(719) موارد بلفظ: ( لَقّنوُا مَوتاكُم لا إلهَ إلاّ اللهَ، فإنهُ مَنْ كانَ آخرُ كَلامِهِ لا إلهَ إلاّ الله دَخَلَ الجَنّة يَوماً مِنَ الدَّهرِ وَإنْ أصابَهُ قَبْلَ ذلك ما أصابَهُ) انظر احكام الجنائز /10. واتە: تەڵقینی ئەو كەسانەتان بكەن كە لەسەرە مەرگدان بە وتنی (لا إلهَ إلاّ الله) تا بیڵێن چونكە هەركەسێك كوتا ووشەی (لا إلهَ إلاّ الله) بێت دەچێتە بەهەشتەوە هەر رۆژێك بێت ئەگەر چی پێش ئەوە تووشی ئەوە ببێ كە تووشی دەبێ لە سزا.
تێبینی(1): ابن حَجَر(ڕەحمەتی خوای لێ بێت) فەرمویەتی: (مەبەست بە (لا اله الا الله) لەم فەرمودەیەو غەیری ئەم فەرمودەیەشدا بریتی لە هەردوو ووشەی شایەتومانەكە). فتح الباری لابن حجر (4/260).
كرمانی فەرمویەتی: (كە دەفەرموێت (لا اله الا الله) واتە ئەم ووشەیەو هاوبەشەكەی كە بریتییە لە (محمد رسول الله). عمدة القاري شرح صحیح البخاری12/114.
تێبینی(2): حافظ الحكمي فەرمویەتی: (مەبەست بەمە ئەوە نییە وشەكانی بژمێرێت و لەبەری بكات، چونكە چەند كەسی عەوام هەیە ئەو ووشەیە دەڵێت و پابەندە پێوەی، خۆ ئەگەر پێی بڵێیت مەرجەكانی بژمێرە نایزانێت، وە چەند كەس هەیە ووشەكانی لەبەرە وەك تیر هاوێشتن دەیڵێت، كەچی دەیبینیت زۆرجار دەكەوێتە ناو هەڵوەشێنەرەوەكانییەوە، تەوفیقیش تەنها بە دەستی خوایە). معارج القبول2/418.
وەهبی كوڕی منبە(تابعي) كاتێ لێیان پرسی ئایا (لا اله الا الله) كلیلی بەهەشت نییە؟ فەرموی: (بەڵێ، بەڵام هیچ كلیلێك نییە ئیلا ددانی هەیە، ئەگەر كلیلێكت هێنا ددانی پێوە بوو دەرگاكەت بۆ دەكرێتەوە، ئەگەرنا بۆت ناكرێتەوە). رواه البخاری تعلیقاً فی كتاب الجنائز، باب من كان آ‌خر كلامه لا إله إلا الله (3/109) .
كە ددانەكانی ئەو كلیلەش بریتییە لە مەرجەكانی: (العلم والیقین والقبول والانقیاد والصدق والاخلاص والمحبة). بۆ درێژەی ئەم مەرجانە لەگەڵ بەڵگەكانیان بگەڕێرەوە بۆ كتێبەكانی عەقیدە.
تێبینی(3): ئیمامی نەوەوی(ڕەحمەتی خوای لێ بێت) فەرمویەتی: ( ڵقِّنُوا مَوْتَاكُمْ ڵا إِڵه إِلَّا اللَّه ). واتە: بە مانای ئەو كەسەی لە سەرەمەرگدایە، وە مەبەست پێی بیری (لا اله الا الله) ی بخەنەوە تا كۆتا ووشەی بێت، چونكە هەروەك لە فەرمودەدا هاتووە (هەر كەسێك كۆتا ووشەی لا اله الا الله بێت دەچێتە بەهەشتەوە)، فەرمان كردن بەم تەلقین كردنەش ئەمرێكی هاندان و سوننەتە، وە هەموو زانایان لەسەر ئەم تەلقینە یەكدەنگن، وە بە مەكروهیان داناوە كە زۆر بە دوای یەكدا لێی دووبارە بكرێتەوە نەبا بەهۆی تەنگی حاڵ و قورسی ناڕەحەتییەوە وەڕست بێت و بە دڵ ئەمەی پێ ناخۆش بێت و قسەیەكی نالایەق بكات، وە ووتویانە: ئەگەر یەكجار نەخۆشەكە ووتی نابێت لێی دووبارە بكرێتەوە مەگەر بەدوایدا قسەیەكی تر بكات ئەو كات بە ناڕاستەوخۆ پێی دەوترێتەوە هەتا ببێتە كۆتا قسەو ووشەیەك كە دەیكات). شرح النووي علی مسلم (3/327) حدیث رقم(1523).
تێبینی(4): ئەو تەڵقین دادانەی ئەمڕۆ دەكرێت بیدعەیەو فەرمودەكەی زۆر ضَعیفەو دروست نییە كاری پێ بكرێت، ئەم زانایانە بە ضَعیفیان داناوە: ابن القیم(زاد المعاد)1/206 ابن صلاح(الأذكار ص138)، والنووي(المجموع5/257) والحافظ العراقي(تخریج الأحیا‌ء4/420) وابن حجر(فتح الباري10/563).
وە الصنعانی دەفەرموێت: (لە ووتەی پێشەوایانی تەحقیقەوە دەردەكەوێت كە فەرمودەیەكی ضَعیفەو كاركردن پێی بیدعەیەو كەس سەری لێ تێك نەچێت بە زۆری ئەو كەسانەی كاری پێ دەكەن). سبل السلام3/157.
شێخ ئەلبانی فەرمویەتی: (بە لای منەوە ئەو فەرمودەیە مونكەرە ئەگەر مەوضوع نەبێت). السلسلە الضعیفة2/65.
وە فەرمویەتی: (بەڵام تەڵقین دادانی دوای مردن لەگەڵ ئەوەی ئەم كارە بیدعەیەو لە سوننەتدا نەهاتووە هیچ سوودێكیشی نییە، چونكە كەسەكە لە خانەی تەكلیفەوە دەرچووە بۆ خانەی پاداشت، وە لەبەر ئەوەی تازە قابیلی بیرخستنەوە نییە، خوای گەورە دەفەرموێت: (لِیُنْذِرَ مَنْ كَانَ حَیًّا وَێحِقَّ الْقَوْلُ عَڵی الْكَافِڕینَ). جا شێوازی تەڵقینەكە بەوەیە كە فەرمانی پێ بكرێت شایەتوومان بڵێت، وە ئەوەی لە هەندێك كتێبدا هاتووە كە گوایە دەبێت لە لایدا بوترێت و بیری بخرێتەوەو نابێت فەرمانی پێ بكرێت بە ووتنی پێچەوانەی سوننەتی پێغەمبەری خوایە(صلى الله عليه وسلم)، هەروەك تەحقیقی ئەمەم كردووە لە (كتاب الجنائز) ص10-11 بگەڕێرەوە بۆی). السلسلة الصحیحة1/757 رقم الحدیث(467).
تێبینی(5): شێخ ئەلبانی دەفەرموێت: (وە خوێندنی سورەتی (یاسین) لە لای كەسێك لەسەرەمەرگدا بێت و ڕووی كردنە قیبلە هیچ فەرمودەیەكی صەحیحی لە بارەوە نەهاتووە، بگرە سەعیدی كوڕی المسیب بە مەكروهی زانیوە روِوی بكرێتە قیبلە). احكام الجنائز1/11.
